Oświadczenie PEN Clubów Litwy i Polski – 2011

OŚWIADCZENIE PEN CLUBÓW LITWY I POLSKI

W październiku 1991 roku PEN Cluby Litwy i Polski zwróciły się z apelem do władz i społeczeństw swoich krajów o wykorzystanie szansy przykładnego sąsiedztwa i o traktowanie mniejszości narodowych na Litwie i w Polsce zgodnie z demokratycznymi normami współżycia, o rzeczowe rozmowy bez warunków wstępnych, o próbę wzajemnego zrozumienia i braterskie pojednanie wpisane w demokratyczną przyszłość obydwu społeczeństw.

W dwadzieścia lat później, mimo wielu korzystnych zmian o historycznym wymiarze, przyszło nam ponownie wyrazić nadzieję, że dobra wola obu stron przezwycięży powstałe napięcia. Słabość stosunków bilateralnych, tak długo pozostających w cieniu naszych aspiracji międzynarodowych, w sprawach polsko-litewskich mści się jak grzech zaniechania. W opinii publicznej obu krajów wyraźnie zaznacza się nawrót do wzajemnej obcości: zamiast gęstej sieci żywych kontaktów, wymiany i współpracy między sąsiadami z Unii Europejskiej, zaczynają straszyć stereotypy nieufnych wobec siebie „Polaków” i „Litwinów”.

Problemy społeczności polskiej na Litwie i litewskiej w Polsce wymagają wrażliwości i cierpliwości, nie mogą jednak zdominować stosunków wzajemnych retoryką złych wspomnień, fobii i uprzedzeń. Zwłaszcza w czasach kryzysu kwestia pozycji ekonomicznej i cywilizacyjnej nadaje frustracji społecznej pozory krzywdy narodowej. Szczególną wagę zyskują wówczas akty symboliczne, ale też każda wypowiedź, akt urzędowy czy chuligański wybryk może nabrać symbolicznego znaczenia.

Między Polską i Litwą trzeba dziś nie tylko budowy nowoczesnej kolei Wilno-Warszawa, lecz informacji i porozumienia. Ich narzędziem jest też wymiana kulturalna: w tej dziedzinie mamy bardzo dużo do zrobienia. Potrzeba nam wspólnych przedsięwzięć artystycznych, współpracy placówek kultury, nauki i oświaty, przekładów literatury, wzbogacenia wiedzy, potrzeba programów edukacyjnych i stypendialnych.

Potrzeba wymiany młodzieży, rozwoju turystyki, rozbudowy współdziałania litewskich i polskich organizacji pozarządowych. Stosunki litewsko-polskie muszą napełnić się treścią społeczną. Nasza wspólna przyszłość to społeczeństwo obywatelskie, a nie narodowa niezgody.

Wilno, Vilnius, 21 października 2011